襤娶硃紳 ile ABD aras覺ndaki müzakerelerde taraflar覺n "k覺rm覺z覺 çizgileri" çarp覺覺yor
襤娶硃紳 ile ABD aras覺ndaki görümeler, küresel güvenlii etkileyecek öneme sahip. Eer bir anlamaya var覺labilirse, bölgedeki gerilimlerin azalmas覺 mümkün olabilir. Ancak bu sürecin baar覺s覺, her iki taraf覺n da belirli konularda taviz vermesine bal覺.
襤莽喧硃紳莉喝梭
Anadolu Ajans覺 Tahran Temsilcisi Ahmet Dursun, 襤娶硃紳-ABD müzakerelerindeki son durumu ve taraflar覺n "k覺rm覺z覺 çizgilerini" AA Analiz için kaleme ald覺.
***
襤娶硃紳 ile Amerika Birleik Devletleri (ABD) aras覺ndaki nükleer müzakereler, nisan ay覺nda Umman’覺n arac覺l覺覺yla balad覺 ve u ana kadar 4 tur görüme gerçekletirildi. Beinci tur görümelerin ise bugün Roma’da yap覺lmas覺 kararlat覺r覺ld覺. Bu süreç, inili ç覺k覺l覺 bir seyir izlese de, taraflar覺n aç覺klamalar覺na göre genel olarak olumlu ilerledi ancak son günlerde daha ciddi konular覺n gündeme gelmesiyle kamuoyuna yans覺yan aç覺klamalar anlamazl覺klar覺n derinletiini gösterdi.
u anda görümelerdeki temel anlamazl覺k noktas覺 襤娶硃紳’覺n uranyum zenginletirme faaliyeti. 襤娶硃紳, 2015’teki nükleer anlamadaki gibi yapt覺r覺mlar覺n kald覺r覺lmas覺 kar覺l覺覺nda nükleer program覺n覺, atom bombas覺 üretmesine engel olacak ekilde k覺s覺tlamaya haz覺r olduunu belirtiyor. 襤娶硃紳, sivil nükleer enerji gelitirme ve uranyum zenginletirme hakk覺n覺n da tan覺nmas覺n覺 istiyor. Bu konu, 襤娶硃紳 için son derece önemli çünkü Tahran bu konuyu ulusal mesele kabul ediyor.
AA'n覺n WhatsApp kanallar覺na kat覺l覺n, önemli gelimeler cebinize düsün.
Gündemdeki gelimeler, özel haber, analiz, fotoraf ve videolar için
Anl覺k gelimeler için
襤娶硃紳’覺n dier kayg覺s覺 ise, 2018 y覺l覺nda ABD Bakan覺 Donald Trump’覺n ABD’yi tek tarafl覺 olarak nükleer anlamadan çekmesi gibi bir durumla tekrar kar覺lamamak. 襤娶硃紳, geçmite yaanan tecrübeler nedeniyle, ABD ile yap覺lacak olas覺 bir anlaman覺n kal覺c覺l覺覺n覺 salamak ad覺na yasal güvenceler talep ediyor. Bu kapsamda, anlaman覺n Amerikan Kongresi taraf覺ndan onaylanmas覺n覺 ve ABD’nin sonradan tek tarafl覺 olarak anlamadan çekilmesini engelleyecek net garantiler verilmesini istiyor.
Amerikan taraf覺 ise 襤娶硃紳’覺n nükleer silah üretme kapasitesini tamamen ortadan kald覺rmay覺 hedefliyor. Balang覺çta ABD’nin müzakerelerdeki talepleri belirsizdi. Örnein, Trump’覺n Özel Temsilcisi Steve Witkoff, ilk aç覺klamalar覺nda 襤娶硃紳’覺n nükleer program覺n覺 tamamen durdurmas覺n覺 deil, dorulamas覺n覺 istediklerini ve uranyum zenginletirmenin 2015'teki nükleer anlamaya uygun ekilde yüzde 3,67 seviyesinde tutulmas覺 gerektiini belirtmiti. Buna kar覺l覺k, dönemin Ulusal Güvenlik Dan覺man覺 Mike Waltz ve D覺ileri Bakan覺 Marco Rubio gibi isimler, 襤娶硃紳’覺n uranyum zenginletirmesini tamamen sona erdirmesini talep ettiler.
Sonras覺nda ABD taraf覺 tutumunu netletirerek, art覺k 襤娶硃紳’dan uranyum zenginletirmeyi tamamen durdurmas覺n覺 istediklerini aç覺klad覺. Rubio önceki gün Senato'da yapt覺覺 konumada, 襤娶硃紳'覺n sivil nükleer program覺n覺 sürdürebileceini ancak uranyum zenginletirmek yerine d覺ar覺dan ithal etmesini istediklerini belirtti. Witkoff da bu konuda "襤娶硃紳’a yüzde 1 dahi zenginletirme izni veremeyiz" diyerek bunun Trump yönetiminin "çok net bir k覺rm覺z覺 çizgisi" olduunu ifade etti.
Fakat 襤娶硃紳 için de bu durum bir "k覺rm覺z覺 çizgi". 襤娶硃紳 D覺ileri Bakan覺 Abbas Erakçi, bu konuda aç覺kça, "anlama olsa da olmasa da uranyum zenginletirme faaliyetlerinin devam edeceini" söyledi. Ülkenin en üst otoritesi 襤娶硃紳 lideri Ayetullah Ali Hamaney de önceki gün yapt覺覺 konumada, "Zenginletirme konusunda kimseden izin beklemiyoruz" diyerek bu konuda geri ad覺m atmayacaklar覺n覺 vurgulad覺.
襤娶硃紳 ile ABD'nin "k覺rm覺z覺 çizgileri" çarp覺覺yor
襤娶硃紳'覺n uranyum zenginletirme faaliyetini s覺f覺rlamak istememesinin ard覺ndaki sebep, 襤娶硃紳'覺n bunu kendi "ba覺ms覺zl覺覺n覺n bir sembolü" olarak görmesidir. Bununla birlikte, 襤娶硃紳 var覺lacak muhtemel bir anlamada Amerikal覺lar覺n daha önce yapt覺klar覺 gibi yükümlülüklerini yerine getirmedii bir durumda k覺sa sürede yeniden yüksek düzeyli zenginletirme ilemine dönebilmek için s覺f覺rlamaya yanam覺yor.
Eer bu kritik konuda bir uzlama salanamazsa, bu durum müzakerelerin ç覺kmaza girmesine neden olabilir. ABD’nin 襤娶硃紳’dan, uranyum zenginletirme faaliyetlerini tamamen durdurmas覺n覺 istemesi, 襤娶硃紳’覺n kabul etmeyecei bir art. Dier taraftan, 襤娶硃紳’覺n uranyum zenginletirmeyi sürdürme istei de son günlerde Amerikal覺 yetkililerin aç覺klamalar覺na bak覺ld覺覺nda ABD için kabul edilemez bir durum.
Bu konuda taraflar覺n "k覺rm覺z覺 çizgileri" çarp覺覺yor ve bu durum, anlaman覺n önünde büyük bir engel oluturuyor. Dolay覺s覺yla, iki taraf aras覺nda bir anlama salanabilmesi için kar覺l覺kl覺 tavizler verilmesi gerekiyor ancak bu tavizlerin nas覺l verilecei veya baka bir formül bulunup bulunamayaca覺 u anda belirsiz.
"Tetik mekanizmas覺" hayata geçirilebilir
Öte yandan, bu görümeler için çok da fazla zaman kalmad覺 çünkü 2015’teki nükleer anlamada yer alan ve Birlemi Milletler (BM) yapt覺r覺mlar覺n覺n geri getirilmesini salayabilecek "tetik mekanizmas覺n覺n" süresi 18 Ekim’de dolacak.
Anlama salanamazsa, ABD 2018’de anlamadan çekildii için bu süreci balatamaz; ancak anlaman覺n taraf覺 olmaya devam eden 襤ngiltere, Almanya ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri, anlamadaki yapt覺r覺m mekanizmas覺n覺 devreye sokabilir. Nitekim son dönemde, Avrupa’dan 襤娶硃紳’a bu yönde gelen tehditler dikkat çekiyor. Bu tehditler hayata geçirilirse 襤娶硃紳, yaln覺zca ABD’nin tek tarafl覺 yapt覺r覺mlar覺yla deil, uluslararas覺 balay覺c覺l覺覺 olan BM yapt覺r覺mlar覺yla da kar覺laabilir. Bu da 襤娶硃紳’覺 izole eder ve ekonomik olarak çok daha zor bir duruma sokar.
Bu durumda, 襤娶硃紳’覺n Nükleer Silahlar覺n Yay覺lmas覺n覺 Önleme Anlamas覺’ndan (NPT) ç覺k覺p nükleer denetimleri tamamen sonland覺rma hatta son koz olarak nükleer silah üretme karar覺 almas覺 olas覺l覺覺 ortaya ç覺kar. Bu da gerginliin savaa dönüme ihtimalini büyük ölçüde yükseltir.
Bu yüzden mesele basit görünse de asl覺nda çok çetrefilli ve karma覺k. Bu yüzden 襤娶硃紳 ile ABD aras覺ndaki müzakereler u anda gerçekten kritik bir noktada. Bugün Roma'daki görümeler "tamam ya da devam görümesi" olarak yorumlan覺yor.
襤莽娶硃勳梭'in süreci baltalama arzusu
Son zamanlarda 襤莽娶硃勳梭'in 襤娶硃紳'覺n nükleer tesislerine sald覺r覺 haz覺rl覺覺 yapt覺覺na dair haber Amerikan bas覺n覺na yans覺d覺. Bu, 襤娶硃紳'覺 müzakerelerde tutmak ve talepleri kabul ettirmek için bir bask覺 arac覺 olduu eklinde de yorumlan覺yor.
Asl覺nda 襤莽娶硃勳梭, 襤娶硃紳’覺n nükleer program覺n覺n tamamen ortadan kald覺r覺lmas覺n覺, askeri faaliyetlerinin k覺s覺tlanmas覺n覺 ve a覺r yapt覺r覺mlar覺n devam etmesini istiyor. 襤娶硃紳 ise nükleer program覺n覺n veya savunma kapasitesinin ortadan kald覺r覺lmas覺n覺 kabul etmeyeceini bir çok kez dile getirdi.
襤娶硃紳 ile ABD aras覺nda yap覺lacak olas覺 bir nükleer anlama, Tahran düük düzeyli zenginletirmeye devam etse de teknik olarak 襤娶硃紳’覺n nükleer silah üretme kapasitesini engeller. Bir dier deyile bu anlamayla 襤娶硃紳, atom bombas覺 yapamayacak hale gelir.
Bu da 襤莽娶硃勳梭’in en büyük güvenlik endielerinden birini ortadan kald覺r覺r gibi görünüyor. Bu aç覺dan bak覺ld覺覺nda anlama 襤莽娶硃勳梭'in de iine gelir denilebilir ancak iin asl覺 o kadar basit deil çünkü 襤莽娶硃勳梭 sadece 襤娶硃紳’覺n nükleer silah üretmesini tehdit görmüyor.
襤莽娶硃勳梭’in bir dier önemli endiesi ise, 襤娶硃紳’la yap覺lacak olas覺 bir anlama sonras覺nda Tahran üzerindeki a覺r ekonomik yapt覺r覺mlar覺n kald覺r覺lmas覺d覺r. Bu durumda 襤娶硃紳, ekonomik olarak ciddi bir rahatlama yaar ve bu da 襤娶硃紳'覺n bölgedeki etkisini daha da art覺rabilir.
襤娶硃紳, özellikle Trump döneminde balat覺lan a覺r yapt覺r覺mlar nedeniyle uzun süredir ciddi ekonomik s覺k覺nt覺lar ya覺yor. 襤娶硃紳 petrol zengini bir ülke fakat petrol sat覺lar覺 çok s覺n覺rl覺, bankac覺l覺k sistemine eriimi k覺s覺tl覺, d覺 yat覺r覺m neredeyse yok. Yapt覺r覺mlar kalkarsa 襤娶硃紳 dünya enerji piyasas覺na tekrar güçlü bir ekilde döner. Sadece ülke d覺覺nda tutulan petrol gelirlerine eriime izin verilse dahi 襤娶硃紳'覺 rahatlat覺r.
Milyarlarca dolarl覺k petrol ve doalgaz gelirleri 襤娶硃紳'覺n kasas覺na girmeye balar ve uluslararas覺 irketler 襤娶硃紳’a yat覺r覺m yapmaya gelir. 襤娶硃紳'覺n eline büyük bir ekonomik güç geçerse, 襤娶硃紳, sadece iç meselelerini toparlamakla kalmaz ayn覺 zamanda d覺 politikada daha özgüvenli ve agresif hareket edebilir.
襤莽娶硃勳梭’in çok dikkatle takip ettii konularda 襤娶硃紳, örnein Lübnan’daki Hizbullah’a, 365bet极郤婓盄岍賜戚’deki Husilere verdii destekleri art覺rabilir. Daha önce ekonomik bask覺 yüzünden s覺n覺rl覺 hareket edebilen 襤娶硃紳, art覺k çok daha rahat ve h覺zl覺 ad覺mlar atabilir.
襤娶硃紳 ile Bat覺 aras覺nda yeniden bir uzlama salanmas覺, 襤莽娶硃勳梭’in bölgede yaln覺zlat覺覺 duygusunu güçlendirebilir. 襤莽娶硃勳梭, bugüne kadar Bat覺’n覺n 襤娶硃紳’a yönelik sert tutumunu kendi güvenlik politikas覺n覺n temel bir unsuru olarak görüyordu. Özellikle ABD’nin 襤娶硃紳’la yak覺nlamas覺 ve ticari ilikiler kurmas覺 durumunda, 襤莽娶硃勳梭 kendini daha da s覺k覺m覺 hissedebilir. Nitekim 襤莽娶硃勳梭li yetkililer, bu tür anlamalar覺n 襤娶硃紳’覺 "merulat覺rd覺覺" yönündeki endielerini s覺kça dile getiriyor.
Dolay覺s覺yla 襤莽娶硃勳梭'in itiraz覺, sadece bir güvenlik ya da askeri kapasite meselesi deil. Bu ayn覺 zamanda bir stratejik güç mücadelesi. 襤莽娶硃勳梭'e göre 襤娶硃紳’覺n sadece bomba üretmemesi yetmiyor. 襤娶硃紳’覺n zay覺f kalmas覺, 襤莽娶硃勳梭'in güvenliinin temel talar覺ndan biri olarak görülüyor. Bu yüzden 襤莽娶硃勳梭 sadece nükleer anlaman覺n teknik içeriine deil, o anlaman覺n ortaya ç覺karaca覺 siyasi ve ekonomik sonuçlara da kar覺 ç覺k覺yor.
Anlama halinde 襤娶硃紳'a yapt覺r覺mlar覺n tamamen kald覺r覺lmas覺 beklenmiyor
Tüm bunlara bak覺ld覺覺nda, asl覺nda ABD'nin 襤娶硃紳'覺n bu kadar güç kazanaca覺 bir anlamaya yana覺p yanamayaca覺 sorusu da ortaya ç覺k覺yor. ABD'nin de 襤娶硃紳'覺n güçlenmesini istemeyecei aç覺k. O yüzden sadece nükleer program覺n k覺s覺tlanmas覺 kar覺l覺覺nda 襤娶硃紳'a tüm yapt覺r覺mlar覺n kald覺r覺ld覺覺 bir senaryo mümkün görünmüyor. Böyle bir durumda, ancak Petrol ve bankac覺l覺k yapt覺r覺mlar覺n覺n hafifletilmesi öngörülüyor. Yaln覺zca petrol yapt覺r覺mlar覺 ve bankac覺l覺k yapt覺r覺mlar覺n覺n hafifletilmesi dahi ekonomik olarak büyük kriz içindeki 襤娶硃紳 için önemli kabul edilebilir.
Sonuç olarak, 襤娶硃紳 ile ABD aras覺ndaki görümeler, yaln覺zca bölgesel deil, küresel güvenlii de etkileyecek öneme sahip. Eer bir anlamaya var覺labilirse, bölgedeki gerilimlerin azalmas覺 mümkün olabilir. Ancak bu sürecin baar覺s覺, her iki taraf覺n da belirli konularda taviz vermesine bal覺. Kar覺l覺kl覺 bir uzla覺 salanmazsa, müzakerelerin ç覺kmaza girmesi kaç覺n覺lmaz. Trump'覺n tehditlerine bak覺ld覺覺nda böyle bir ihtimalde 襤娶硃紳'a kar覺 farkl覺 düzeylerde giriimler, çat覺ma veya sava riskinin ciddi ekilde artaca覺 görülüyor.
[Ahmet Dursun, Anadolu Ajans覺 Tahran Temsilcisidir.]
*Makalelerdeki fikirler yazar覺na aittir ve Anadolu Ajans覺n覺n editoryal politikas覺n覺 yans覺tmayabilir.
Anadolu Ajans覺 web sitesinde, AA Haber Ak覺 Sistemi (HAS) 羹zerinden abonelere sunulan haberler, 繹zetlenerek yay覺mlanmaktad覺r. Abonelik i癟in l羹tfen iletiime ge癟iniz.
