陌蝉迟补苍产耻濒
Prof. Dr. Mehmet Efe Biresselio臒lu, BOTA艦'谋n AB 眉yesi baz谋 眉lkelerle do臒al gaz anla艧malar谋 谋艧谋臒谋nda, Ukrayna-Rusya sava艧谋n谋n ard谋ndan T眉rkiye'nin AB'ye gaz tedarikinde artan rol眉n眉 ve bir do臒al gaz merkezi olma hedefini AA Analiz i莽in kaleme ald谋.
***
Ukrayna-Rusya sava艧谋 s谋ras谋nda ve 枚ncesindeki y谋llarda AB, Rus do臒al gaz kaynaklar谋na olan ba臒谋ml谋l谋臒谋n谋 azaltarak聽enerji聽kaynaklar谋n谋 莽e艧itlendirmeye ve LNG altyap谋s谋n谋 geli艧tirmeye y枚nelik ad谋mlar att谋. Al谋nan 枚nlemler aras谋nda; G眉ney Gaz Koridoru鈥檔un desteklenerek Kuzey Denizi鈥檔deki gaz 眉retiminin geli艧tirilmesi,聽enerji聽piyasalar谋na entegrasyonun ve depolama tesislerinin geli艧tirilmesinin te艧viki ve do臒al gaz piyasas谋nda adil rekabeti sa臒lamak i莽in聽enerji聽diplomasisi y眉r眉tmek gibi faaliyetleri s谋ralayabiliriz. [1,2,3] Bu tedbirler, sava艧a yan谋t niteli臒inde olman谋n yan谋 s谋ra daha geni艧 perspektifte AB鈥檔in聽enerji聽莽e艧itlendirme ve g眉venlik stratejisinin bir par莽as谋 olarak tedarik kaynaklar谋n谋 ve g眉zergahlar谋n谋 莽e艧itlendirme 莽abalar谋na katk谋da bulundu.
Bu s眉re莽te AB, Rusya'dan boru hatlar谋 yoluyla ald谋臒谋 do臒al gaz miktar谋n谋 azaltsa dahi Rusya'dan LNG ithalat谋n谋 tarihin en y眉ksek seviyesine 莽谋kartt谋. [4] T眉m 枚nlem ve 莽abalara ra臒men Rusya, AB i莽in 枚nemli bir gaz tedarik莽isi olmaya devam ediyor.
- T眉rkiye'nin AB gaz g眉venli臒indeki mevcut ve potansiyel rol眉
T眉rkiye'nin Avrupa'n谋n do臒al gaz g眉venli臒indeki rol眉, 枚zellikle Ukrayna-Rusya sava艧谋n谋n ard谋ndan giderek daha 枚nemli hale geldi. T眉rkiye jeopolitik konumuyla ba艧l谋ca do臒al gaz 眉retim b枚lgeleri ile Avrupa pazarlar谋 aras谋nda bir k枚pr眉 durumundad谋r. Bu konum do臒al gaz谋n verimli bir 艧ekilde ta艧谋nmas谋n谋 kolayla艧t谋r谋yor ve hem AB'nin hem de 罢眉谤办颈测别'苍颈苍听enerji聽g眉venli臒i a莽谋s谋ndan arz kaynaklar谋n谋 莽e艧itlendirme hedefini destekliyor. Ayr谋ca aktif d谋艧 politikas谋 do臒rultusunda T眉rkiye,聽enerji聽diplomasisine, gaz 眉reticisi ve transit 眉lkelerle m眉zakerelere aktif olarak kat谋l谋yor.
罢眉谤办颈测别'苍颈苍听enerji聽m眉zakerelerindeki arabulucu ve kolayla艧t谋r谋c谋 rol眉, Avrupa'ya istikrarl谋 gaz ak谋艧谋n谋n sa臒lanmas谋na ve yak谋n vadede b枚lgesel i艧birli臒inin geli艧tirilmesine daha fazla yard谋mc谋 olma y枚n眉nde 枚nemli bir potansiyele sahiptir. Ayr谋ca T眉rkiye'nin do臒al gaz ticaret merkezi olu艧turarak 莽e艧itlendirilmi艧 gaz tedarik se莽eneklerinin AB 眉lkelerine sunulmas谋n谋 kolayla艧t谋rmadaki rol眉 piyasa rekabet莽ili臒ine katk谋da bulunacakt谋r. Bu da AB t眉keticileri i莽in daha uygun fiyatland谋rma ve tedarik ko艧ullar谋n谋 m眉mk眉n k谋lacakt谋r.
T眉rkiye ve AB i莽in 枚nemli faydalar sa臒layacak bu hedefler do臒rultusunda Ankara, boru hatlar谋 ve enterkonnekt枚rler de dahil olmak 眉zere聽enerji聽altyap谋s谋na yat谋r谋m yapmaya devam ediyor. Bu yat谋r谋mlar, T眉rkiye'nin g眉venilir bir聽enerji聽ticaret merkezi 眉lke olarak rol眉n眉 g眉莽lendiriyor ve Avrupa'n谋n聽enerji聽g眉venli臒ine katk谋da bulunuyor.
Boru hatlar谋 a莽谋s谋ndan bak谋ld谋臒谋nda da T眉rkiye, Hazar Denizi b枚lgesinden ve Orta Do臒u'dan Avrupa'ya gaz ta艧谋yan bir莽ok do臒al gaz boru hatt谋 i莽in kritik bir transit 眉lke olarak hizmet veriyor. Trans-Anadolu Do臒al Gaz Boru Hatt谋 (TANAP) ve Trans-Adriyatik Boru Hatt谋 (TAP) dahil olmak 眉zere bu boru hatlar谋 ve G眉ney Gaz Koridoru'na eri艧ime ve Avrupa'ya giden tedarik yollar谋n谋n 莽e艧itlendirilmesine katk谋da bulunarak AB鈥檔in Ukrayna 眉zerinden geleneksel Rus transit yollar谋na olan ba臒谋ml谋l谋臒谋n谋 azalt谋yor.
Boru hatlar谋n谋n yan谋 s谋ra T眉rkiye, LNG ithalat terminalleri de dahil olmak 眉zere LNG altyap谋s谋na da 枚nemli yat谋r谋mlar yap谋yor. Karasal LNG terminallerinin yan谋 s谋ra biri d眉nyan谋n en b眉y眉臒眉 olmak 眉zere 眉莽 y眉zer LNG depolama ve gazla艧t谋rma 眉nitemiz bulunuyor. LNG terminalleri ve depolama tesisleri farkl谋 kaynaklardan LNG ithalat谋na olanak sa臒layarak Avrupa'n谋n do臒al gaz arz谋na esneklik kazand谋r谋yor ve 枚zellikle yo臒un d枚nemlerde veya arz kesintilerinde arz ve talebin dengelenmesine yard谋mc谋 olarak arz ve聽enerji聽g眉venli臒ine katk谋 sunuyor.
- BOTA艦'谋n son d枚nemde yapt谋臒谋 anla艧malar
BOTA艦'谋n sorumluluklar谋 aras谋nda petrol ve gaz altyap谋s谋n谋n geli艧tirilmesi ve s眉rd眉r眉lmesi, kaynak 莽e艧itlili臒inin art谋r谋lmas谋 ve uluslararas谋 ortakl谋klar谋n geli艧tirilmesi yer ald谋臒谋ndan [5], BOTA艦 T眉rkiye'nin do臒al gaz merkezi olma hedefinde 枚nemli bir rol oynuyor. BOTA艦'谋n son d枚nemde Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Moldova'n谋n ilgili 艧irketleriyle imzalad谋臒谋 anla艧malar ve T眉rkiye ile Rusya aras谋nda "Do臒al Gaz Merkezi" kurulmas谋na ili艧kin聽驳枚谤眉艧meler, 2000'li y谋llar谋n ortalar谋ndan bu yana T眉rkiye'nin g眉ndeminde olan T眉rkiye'nin do臒al gazda transit 眉lke mi yoksa聽enerji聽merkezi mi olmas谋 gerekti臒i tart谋艧mas谋n谋 yeniden g眉ndeme getirdi. [6]
Belirlenen bir ta艧谋ma bedeli kar艧谋l谋臒谋nda do臒al gaz kaynaklar谋n谋n 眉lkemiz 眉zerinden transit ge莽i艧inin sa臒lanmas谋 yerine do臒al gaz ticaretini de i莽eren b枚lgesel bir聽enerji聽merkezi olma hedefi 眉lkemizde daha s谋k dile getirilmeye ba艧land谋. Dolay谋s谋yla yeni imzalanan anla艧malar kapsam谋nda Avrupa'ya yap谋lacak do臒al gaz ihracat谋, yukar谋da da belirtildi臒i 眉zere arz yollar谋n谋n 莽e艧itlendirilmesi ve do臒al gaz ticaret merkezinin olu艧turulmas谋 i莽in 枚nemli kazan谋mlar sa臒layacakt谋r. Bu da T眉rkiye'nin hedefleriyle uyumludur ve T眉rkiye'nin b枚lgesel聽enerji聽ortam谋ndaki konumunu daha da g眉莽lendirecektir.
- Bir do臒al gaz merkezi olarak T眉rkiye
Bu noktada, T眉rkiye'nin 枚n眉nde 枚ncelikli olarak do臒al gaz merkezi olma hedefi bulunuyor. T眉rkiye'nin transit 眉lke rol眉n眉 s眉rd眉rmesi, ta艧谋ma bedelini alma ve gaz谋 belirlenen var谋艧 noktalar谋na ula艧t谋rma g枚revi d谋艧谋nda 眉lkeye herhangi bir ekonomik ve stratejik g眉莽 kazand谋rmayacakt谋r. Jeopolitik 枚nemine ra臒men, transit rol眉 ve sadece ta艧谋ma faaliyetleriyle s谋n谋rl谋 mevcut altyap谋 ve tesisler, T眉rkiye'nin 莽e艧itli taraflarla tedarik anla艧malar谋 m眉zakere etmesini ve b枚lgesel bir do臒al gaz merkezi olman谋n avantajlar谋ndan yararlanmas谋n谋 engelliyor. Bir聽enerji聽ticaret merkezi 眉lkesi olarak T眉rkiye, b枚lgesel聽enerji聽i艧birli臒ini ve ta艧谋mac谋l谋臒谋n谋 kolayla艧t谋rarak b枚lgedeki daha geni艧聽enerji聽g眉venli臒i hedeflerine katk谋da bulunabilir.
Do臒al gaz merkezi olmak ayn谋 zamanda hem b枚lgenin hem de T眉rkiye'nin do臒al gaz portf枚y眉n眉 莽e艧itlendirmesine ve tek bir kayna臒a veya tedarik莽iye olan ba臒谋ml谋l谋臒谋n谋 azaltmas谋na olanak tan谋yacakt谋r. Do臒al gaz merkezi olmak transit bedelleri, depolama gelirleri ve聽enerji聽sekt枚r眉n眉n geli艧imiyle ekonomik faydalar sa臒layabilir ve yabanc谋 yat谋r谋mlar谋 莽ekebilir. Dahas谋 bir merkez olmak 艧眉phesiz T眉rkiye'nin b枚lgesel聽enerji聽dinamikleri ve m眉zakerelerindeki etkisini art谋racakt谋r. Bu durum, T眉rkiye'nin birden fazla gaz tedarik莽isiyle uygun ko艧ullarda pazarl谋k yapmas谋na ve farkl谋 gaz kaynaklar谋na eri艧mesine olanak tan谋yarak arz g眉venli臒ini g眉莽lendirebilir ve ihracat莽谋 rol眉n眉 art谋rabilir. Dolay谋s谋yla BOTA艦'谋n yeni anla艧malar谋 buna 枚nemli 枚l莽眉de katk谋da bulunacakt谋r.
- Baz谋 zorluklar
T眉rkiye bir do臒al gaz aktarma merkezi olma potansiyeline sahip olmakla birlikte bu hususta baz谋 zorluklar谋n dikkate al谋nmas谋 gerekiyor.
T眉rkiye'nin jeopolitik durumu ve b枚lgesel gerilimler bir aktarma merkezi olarak rol眉n眉 etkileyebilir. B枚lgedeki siyasi anla艧mazl谋klar veya 莽at谋艧malar do臒al gaz ak谋艧谋n谋 sekteye u臒ratabilir. Bu nedenle sorunlar谋 ortaya 莽谋kmadan 枚nce 莽枚zmek i莽in proaktif ve 莽ok boyutlu bir d谋艧 politika izlenmelidir. Yunanistan ve Bulgaristan gibi b枚lgedeki di臒er 眉lkeler de do臒al gaz merkezi olmay谋 hedefleyerek transit ve da臒谋t谋m i莽in rekabet yarat谋yor. [7,8] T眉rkiye'nin potansiyel bir gaz merkezi olarak kapasitesini daha da geli艧tirmek i莽in boru hatlar谋 ve depolama tesisleri de dahil olmak 眉zere聽enerji聽altyap谋s谋na yat谋r谋m yapmaya devam etmesi gerekiyor. Buna ek olarak, istikrarl谋 ve 艧effaf bir d眉zenleyici ortam谋n sa臒lanmas谋, yat谋r谋mlar谋 莽ekmek, 枚ng枚r眉lebilir ve maliyet bazl谋 bir fiyatland谋rma ile rekabet ortam谋n谋 geli艧tirmek ve T眉rkiye聽enerji聽piyasas谋na olan g眉veni art谋rmak i莽in 莽ok 枚nemli.
T眉rkiye'nin Avrupa'n谋n gaz g眉venli臒indeki artan rol眉, 枚zellikle Ukrayna-Rusya sava艧谋ndan sonra Hazar b枚lgesinden gelen yeni boru hatlar谋 ile 2000'li y谋llardan bu yana giderek daha 枚nemli hale geldi. Nihayetinde T眉rkiye, sava艧谋n ard谋ndan de臒i艧en聽enerji聽ihtiya莽lar谋na ve b枚lgesel dinamiklere uyum sa臒layarak transit ve ticaret merkezi rollerini bir arada oynamay谋 tercih edecektir. Son aylarda at谋lan ad谋mlar ve聽enerji聽diplomasisinin artan etkisi T眉rkiye'nin bu y枚nde ilerledi臒ini g枚steriyor. BOTA艦鈥櫮眓 son d枚nemde Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Moldova'n谋n ilgili 艧irketleriyle imzalad谋臒谋 anla艧malar da bu 莽er莽evede de臒erlendirilebilir. T眉rkiye ayr谋ca ekonomik ve jeopolitik hedeflerini, bu rollerle ba臒lant谋l谋 zorluklar谋 ve f谋rsatlar谋 y枚netme kabiliyetiyle uyumlu hale getirme ihtiyac谋na g枚re hareket etmeye ba艧lad谋.
Sonu莽 olarak T眉rkiye stratejik konumu ve mevcut altyap谋s谋 nedeniyle bir do臒al gaz merkezi olma potansiyeline sahip olmakla birlikte bu rolde ba艧ar谋l谋 olmas谋 jeopolitik istikrar, kom艧u 眉lkelerle rekabet ve聽enerji聽altyap谋s谋na devam eden yat谋r谋mlar gibi 莽e艧itli fakt枚rlere ba臒l谋d谋r.
[1] European Commission (2022). REPowerEU: affordable, secure and sustainable energy for Europe. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en
[2] European Council, and the Council of the EU (2015). Energy union. https://www.consilium.europa.eu/en/policies/energy-union/
[3] European Commission (2020). A European Green Deal Striving to be the first climate-neutral continent. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
[4] European Parliament (2023). Persistent increase of Russian liquified natural gas imports in the EU. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2023-001887_EN.html
[5] BOTA艦 (2023). 艦irket Profili. https://www.botas.gov.tr/Sayfa/sirket-profili/472
[6] Biresselioglu, M.E. (2011) European Energy Security: Turkey鈥檚 Future Role and Impact. PalgraveMacmillan.
[7] Wendt M. & Petropoulos E. (2023). Energy region Greece & Eastern Mediterranean - a region arises as Europe's supplier!. https://www.kas.de/en/country-reports/detail/-/content/energy-region-greece-eastern-mediterranean
[8] Associated Press (2022). EU chief: New Greece-Bulgaria gas pipeline 鈥榤eans freedom鈥�. https://apnews.com/article/russia-ukraine-travel-greece-business-68ee9abacaa592a2a3ad428969c995b7
[Prof. Dr. Mehmet Efe Biresselio臒lu, 陌zmir Ekonomi 脺niversitesinde S眉rd眉r眉lebilir聽Enerji聽Ana Bilim Dal谋 Ba艧kan谋'd谋r.]
* Makalelerdeki fikirler yazar谋na aittir ve Anadolu Ajans谋n谋n edit枚ryal politikas谋n谋 yans谋tmayabilir.