ANKARA (AA) 鈥� BA艦AK ERKALAN 鈥�
Uluslararas谋 Termon眉kleer Deneysel Reakt枚r眉 (ITER), n眉kleer f眉zyon enerjisinin end眉striyel d眉zeyde kullan谋labilmesi i莽in d眉nyan谋n en b眉y眉k manyetik f眉zyon reakt枚r眉n眉 in艧a etmek i莽in yeni bir program haz谋rl谋yor.
AA muhabirinin uluslararas谋 kaynaklardan derledi臒i bilgilere g枚re, bir kilogram f眉zyon yak谋t谋n谋n yakla艧谋k 10 milyon kilogram fosil yak谋t kadar enerji 眉retebilecek olmas谋 莽er莽evesinde 27 Avrupa Birli臒i (AB) 眉yesi 眉lke ile ABD, 脟in, Hindistan, Japonya ve G眉ney Kore gibi 眉lkeler Fransa'da in艧as谋 devam eden tesis i莽in i艧birli臒i yap谋yor.
Bu tesisle 眉lkeler, karbon sal谋m谋 yapmad谋臒谋 ve radyasyon yaymad谋臒谋 i莽in temiz enerji kayna臒谋 olarak g枚r眉len f眉zyonun ticari 眉retimi ge莽mesiyle birlikte az kaynakla b眉y眉k 枚l莽ekli enerji elde edebilmeyi hedefliyor.
Normal n眉kleer reakt枚rler genellikle a臒谋r bir elementin atomlar谋n谋 daha hafif olanlara ay谋rma i艧lemi olan n眉kleer fisyon yoluyla enerji 眉retirken, f眉zyon enerjisi, daha a臒谋r bir 莽ekirdek olu艧turmak i莽in iki hafif 莽ekirde臒i birle艧tirme s眉recini ifade ediyor ve bu da 枚nemli miktarda enerjinin a莽谋臒a 莽谋kmas谋na neden oluyor.
Bilim insanlar谋, 1950'li y谋llardan beri g眉ne艧in 莽ekirde臒inde meydana gelen f眉zyon patlamalar谋 sayesinde y谋ld谋zlar谋n etraf谋na b眉y眉k miktarda enerji yayan n眉kleer f眉zyon 眉zerine 莽al谋艧malar s眉rd眉r眉yor. T眉m bu 枚zellikleri nedeniyle f眉zyonun, b眉y眉k 枚l莽ekli ticari enerji 眉retimi ger莽ekle艧tirildi臒inde enerji alan谋nda yepyeni bir 莽谋臒谋r a莽mas谋 bekleniyor.
ITER de, 2010'da tesisin in艧as谋na ba艧lad谋ktan 6 y谋l sonra belirledi臒i programda 2025'te hidrojenle ilk operasyonel testi ger莽ekle艧tirmeyi, 2035'te f眉zyon ate艧leme deneylerini ve montaj ve operasyon a艧amalar谋n谋 ger莽ekle艧tirmeyi hedefliyordu.
- F眉zyonun hayata ge莽ti臒inde baz y眉k enerjisi sa臒lamas谋 bekleniyor
ITER 陌leti艧im Birimi Direkt枚r眉 Laban Coblentz, AA muhabirine yapt谋臒谋 a莽谋klamada, burada t眉r眉n眉n ilk 枚rne臒i olan bir莽ok par莽adan kaynakl谋 teknik sorunlar, onar谋m gerektiren 眉retim hatalar谋 ve Kovid-19 salg谋n谋 nedeniyle bu hedefi revize ettiklerini belirterek, "Yeni bir program haz谋rl谋yoruz. 脰nceki programa g枚re gecikmeler bekliyoruz ancak hedefimiz f眉zyon operasyonlar谋n谋n ba艧lamas谋 i莽in b眉y眉k 枚l莽眉de plana sad谋k kalmak. Yeni program谋 bu y谋l haziranda ITER Konseyi'ne sunaca臒谋z." de臒erlendirmesinde bulundu.
F眉zyon enerjisinin potansiyelinin 莽ok y眉ksek oldu臒unu belirten Coblentz, tesisin in艧as谋n谋n tamamlanmas谋 ve f眉zyon enerjisi 眉retimi i莽in gerekli etkin 谋s谋 莽eki艧ini sa臒lama, f眉zyon n枚tronlar谋na dayan谋kl谋 malzeme tedariki, verimli atom 眉retimi gibi baz谋 zorluklar谋n 眉stesinden gelebilirlerse, f眉zyon enerjisiyle sanayi ve b眉y眉k 艧ehirlerin ihtiya莽 duydu臒u enerji ihtiyac谋n谋 kar艧谋laman谋n m眉mk眉n oldu臒unu aktard谋.
Coblentz, 艧枚yle devam etti:
"F眉zyon, fosil yak谋tlar谋n yerini alabilecek bir alternatif. F眉zyonda zincirleme reaksiyon oldu臒u i莽in fisyondan daha g眉venli ve f眉zyonun 莽ok daha az at谋k 眉retmesi bekleniyor. F眉zyon i莽in gereken yak谋tlar谋n kayna臒谋 bol bulunuyor. Ayr谋ca y眉ksek miktarda enerji ihtiyac谋n谋 kar艧谋layabilecek baz y眉k enerjisi sa臒lamas谋 bekleniyor."
Mevcutta f眉zyonun end眉striyel 枚l莽ekte uygulanabilirli臒inin hen眉z kan谋tlanmad谋臒谋na ve 眉retim maliyetlerinin kesin olarak belirlenmedi臒ine de臒inen Coblentz, bu gibi tesislerin i艧letme ve yak谋t maliyetlerinin d眉艧眉k olaca臒谋n谋, ayn谋 zamanda b眉y眉k ve uzun vadeli yat谋r谋m getirisi olaca臒谋n谋 枚ng枚rd眉klerini dile getirdi.
Coblentz, bir n眉kleer f眉zyon t眉r眉 olan ve ITER'de de kullan谋lacak d枚teryum-trityum (D-T) f眉zyonunda, d枚teryum elementinin denizler de dahil olmak 眉zere suda do臒al olarak bulundu臒unu ifade ederek, 艧unlar谋 kaydetti:
"D眉nyada enerji ihtiyac谋n谋 kar艧谋lamak i莽in d枚teryum kayna臒谋 milyonlarca y谋l boyunca yeterli olacak. Ancak trityum do臒ada nadir bulunuyor. Bu nedenle D-T f眉zyonunun uygulanabilir olmas谋 i莽in trityum yak谋t谋n谋 lityumdan olu艧turmam谋z gerekiyor. Bunun yolu da, az miktarda D-T gaz谋 uygulayarak tepkime ba艧latmak. Bu tepkimede ortaya 莽谋kan trityum da yak谋t olarak kullan谋lmak 眉zere geri kazan谋l谋yor. E臒er bunu end眉striyel 枚l莽ekte yapabilirsek, kendili臒inden nadir bulunan trityumu ihtiyac谋n谋 lityumdan sa臒layabiliriz."