365betÌåÓýÔÚÏßÊÀ½ç±­

Yapay zeka destekli yanıltıcı içeriklere akademik mercek

ÇaÄŸdaÅŸ Çetindemir / 12.03.2025
ݲõ³Ù²¹²Ô²ú³Ü±ô

Sosyal medyada yapay zeka teknolojisiyle birlikte daha da artan bilgi kirliliÄŸi, akademik çalışmaya konu oldu. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraÅŸtırma Kurumu (TÜBİTAK) destekli bir proje ile yapay zeka kaynaklı bilgi kirliliÄŸi ve toplumsal bellek arasındaki baÄŸlantı araÅŸtırılacak. Çalışmayla sosyal medyada yayılan yanıltıcı içeriklerin, toplumsal bellek ve davranışlar üzerindeki etkisi incelenecek. Proje kapsamında Bursa Teknik Üniversitesi'nde (BTÜ) BiliÅŸsel Psikoloji Laboratuvarı kuruldu. Projenin yürütücüsü olan ve Anadolu Ajansı Teyit Hattı'na konuÅŸan BTÜ Ä°nsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü'nden Dr. ÖÄŸretim Üyesi Pınar Bürhan, belleÄŸin doÄŸası gereÄŸi yeniden yapılanan bir süreç olduÄŸunu ve manipüle edilebileceÄŸini söyledi.

YANLIÅž BİLGİ, BELLEKTE GERÇEĞİN YERİNE GEÇEBİLİR Mİ?

Yanlış bilgi yayılımının yanlış öÄŸrenme sorununa neden olduÄŸu ve bir yanlışı düzeltmenin zorluÄŸu biliniyor. Bununla birlikte tartışılan sorular da var:

-Sürekli tekrar eden yanlış bilgi, belleÄŸi deÄŸiÅŸtirebilir ve bellekte gerçeÄŸin yerine geçebilir mi?

-Yanlış bilgi etkisi, kiÅŸinin yanlış, sahte, çarpıtılmış bilgiyi gerçek anılarıyla birleÅŸtirip hatalı anımsamalara yol açabilir mi?

-Bellek, zamanla yanlış bilginin kaynağı haline gelebilir ve yanlış bilgiyi doğru gibi hatırlayabilir mi?

-Bazı insanlar, yanlış bilgiye daha mı yatkın? Neden?

YANILTICI BİLGİNİN BELLEK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Bunlar ve bunlara benzer sorularla birlikte yanıltıcı bilginin bellek üzerindeki etkisi, bir akademik çalışmayla analiz edilecek. BTÜ'de 1,5 yıl önce yazılan biliÅŸsel psikoloji alanındaki proje, TÜBİTAK 3501-Kariyer GeliÅŸtirme Programı kapsamında desteklendi. Proje 1,5 yıl önce yazıldı ve geçen kasım ayında TÜBİTAK'tan maddi destek alındı.

Üniversitede halihazırda BiliÅŸsel Psikoloji Laboratuvarı açıldı. Projenin yürütücüsü olan BTÜ Ä°nsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Bölümü'nden Dr. ÖÄŸretim Üyesi Pınar Bürhan ve projeye destek sunan lisans öÄŸrencileri Zeynep SavaÅŸ, Sema Nur Güner ile Recep Bürtek çalışmalarını sürdürüyor. Ön çalışma kapsamında sahte haber örnekleri belirlendi. Åžu an veri aÅŸamasına hazırlanılıyor, veri toplanacak ve davranış ölçümleri alınacak. Analiz kapsamında gerçek dünyanın yanı sıra sanal gerçeklikle yaratılan dünyalardan elde edilen veriler de deÄŸerlendirilecek.

BAZILARIMIZIN YANLIÅž BİLGİYE ÇOK DAHA YATKIN OLDUÄžU DOÄžRU MU?

Projenin yürütücüsü olan Bürhan, teknoloji ve dijital medya aracılığıyla yayılan yanıltıcı içeriklerin hızla artış gösterdiÄŸini düÅŸünüyor. Bu projeyle dijital medyada yayılan yanlış bilgi içeriklerinin bellek üzerindeki etkileri incelenecek. Anadolu Ajansı Teyit Hattı'na konuÅŸan Bürhan ÅŸu bilgileri paylaÅŸtı:

  • -Proje 1.5 yıl önce yazıldı. Geçen kasımda TÜBİTAK'tan maddi destek aldık. Halihazırda BiliÅŸsel Psikoloji Laboratuvarımız açıldı. Åžu an veri aÅŸamasına hazırlanıyoruz. Verileri toplamaya baÅŸlayacağız.

  • -Anıların tıpkı bir kamera kaydı gibi çalıştığını biliyoruz. Bellek doÄŸru olarak kaydetse de deÄŸiÅŸtirebiliyor. Ekleyebiliyor, eksiltebiliyor.

  • -Sonradan sahte bilgiyle karşılaşıldığında, gerçeÄŸin böyle olduÄŸuna inanılabiliyor. Yapay zeka teknolojisi de artık bu süreçlerde çok etkili.

  • -Bazı insanlar, yanıltıcı bilgiye (komplo teorileri vb) çok daha yatkın. GözlemlediÄŸimiz bu durumu, çalışmamızla doÄŸrulamak istiyoruz.

  • -Bellek doÄŸası gereÄŸi yeniden yapılanan bir süreç. Her hatırladığımız süreçte, o bilgiyi belleÄŸe alırken, eÄŸer yanımızda birileri varsa ve eÄŸer yanlış bilgiler de sunuluyorsa, ileride o bilgiyi yine yanlış ÅŸekilde hatırlayabiliriz.

  • -Bellek manipüle edilebilir. Bu durum, toplumsal düzen söz konusu olduÄŸunda bir sorun ve olumsuz sonuçlar doÄŸurabilir.

da da Bürhan'ın ÅŸu deÄŸerlendirmesi paylaşılmıştı:

  • - Son yıllarda sosyal medya, insanların güncel olaylara hızla eriÅŸim saÄŸladığı bir ortam haline geldi.

  • - Bu platformlarda doÄŸrulanmamış bilgilerin hızla yayılması, bireylerin bellekleri üzerinde bir tehdit oluÅŸturabilir.

  • - Bu projeyle dijital medyada yayılan yanlış bilgi içeriklerinin bellek üzerindeki olası etkileri incelenecek.
  • - Teknoloji ve dijital medya aracılığıyla yayılan yanıltıcı içerikler hızla artış gösteriyor. Bu projeyle, yanıltıcı içeriklerin bellek üzerindeki etkilerini, bilimsel olarak ortaya koymayı amaçlıyoruz.

  • - Aynı zamanda proje bulgularının, dijital platformlarda karşılaşılan yanıltıcı içeriklere karşı, toplumsal bilinç kazandırılması ve olası önlem yollarının geliÅŸtirilmesine rehberlik etmesi bekleniyor.

  • - BiliÅŸsel Psikoloji Laboratuvarı ile araÅŸtırmalar desteklenecek. Laboratuvar, gelecekte biliÅŸsel psikoloji alanında yapılacak çok sayıda deneysel araÅŸtırmaya ev sahipliÄŸi yapacak ve Türkiye'de bu alandaki bilimsel çalışmalara katkı saÄŸlayacak.

  • Laboratuvar, sadece bu projenin deÄŸil üniversitemizdeki tüm biliÅŸsel psikoloji araÅŸtırmalarının önünü açacak önemli bir yatırım olacak.

Yanıltıcı bilgilerin ve bellek üzerindeki etkilerinin analiz edileceÄŸi proje kapsamı ise ÅŸöyle:

  • - Yanıltıcı bilgi sunum yöntemlerinin bireylerde sahte anı oluÅŸturma potansiyeline sahip olup olmadığı ve hangi bireylerin bu tür içeriklere karşı daha duyarlı olduÄŸu araÅŸtırılacak.

  • - AraÅŸtırma sürecinde, farklı sunum yöntemleriyle bilginin bireysel hafıza üzerindeki yanıltıcı etkileri arasındaki farklar, detaylı bir ÅŸekilde deÄŸerlendirilecek.