Berlin/Londra
ABD BaÅŸkanı Donald Trump’ın Ukrayna ile 500 milyar dolarlıkÌýnadirÌýtoprakÌýelementlerini (NTE) talep eden bir anlaÅŸma yapmak istemesi, çeÅŸitli teknolojik ekipmanların üretiminde kullanılan bu elementlerdekiÌý²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±ÌýtedarikÌý²¹°ù²¹²âışını tekrar gündeme getirdi.
Ãœlkelerin özellikle temiz enerji dönüşümünde stratejik bir fırsat olarak deÄŸerlendirilenÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri ve kritik mineraller, bu dönüşümün sürdürülebilirliÄŸi açısından kritik bir rol oynuyor.
Trump'ın yapılan yardımlar nedeniyle Ukrayna'nın ABD'ye yüzlerce milyar dolar borcu olduÄŸunu ve Kiev ile 500 milyar dolarlıkÌýnadirÌýtoprakÌýelementlerini talep eden bir anlaÅŸma yapmak istediÄŸini açıklamasının ardından, söz konusu elementlere yönelikÌý²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±ÌýtedarikÌý²¹°ù²¹²âışıÌýhızlandı.
Trump'ın, ABD'deki yoÄŸun sanayi üretiminde kullanmak ve Çin'inÌýnadirÌýtoprakÌýelementlerindeki üstünlüğünü kırmak için Ukrayna'nınÌýnadirÌýtoprakÌýelementleriyle ilgilendiÄŸi tahmin ediliyor.
Ukrayna Devlet BaÅŸkanı Volodimir Zelenskiy'nin cuma günü Beyaz Saray'a giderek ABD ile birÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri anlaÅŸması imzalayacağını duyuran Trump, "Bir anlaÅŸma imzalayacağız, bu çok büyük bir anlaÅŸma olacak. Ukrayna için de harika bir anlaÅŸma çünkü bizi oraya götürüyorlar ve orada çalışacağız. Bu ÅŸekilde otomatik birÌý²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±k saÄŸlanmış olacak çünkü biz oradayken kimse bizim insanlarımızla uÄŸraÅŸamayacak." ifadelerini kullandı.
Zelenskiy ise ABD ileÌýnadirÌýtoprakÌýelementlerine yatırım yapılmasını öngören ilk yatırım anlaÅŸması taslağının hazır ve taslağın Ukrayna'nın ABD'ye borçlu olduÄŸunu öngören bir madde içermemesinin kendisi için çok önemli olduÄŸunu belirterek, "AnlaÅŸma 500 milyar (dolar) borcu, 350 milyar borcu veya 100 milyar borcu içermiyor. Çünkü bu bize haksızlık olurdu." dedi.
Hazırlanan belgenin "²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±k garantisi ile ilgili maddeyi de içerdiÄŸini" dile getiren Zelenskiy, "Bir sonraki anlaÅŸma yatırım fonuyla ilgili olacak. Bu bir ÅŸekilde ortaklık ve parayla ilgili olacak zaten. Bir sonraki anlaÅŸmanın Ukrayna parlamentosunda zorunlu onayı gerekecek. Yasalarımıza göre bu bizim için zorunludur." diye konuÅŸtu.
- Çin dünyadakiÌýnadirÌýtoprakÌýelementlerinin en büyük üreticisi
Bu kapsamda, cuma günü ABD ve Ukrayna arasındaki anlaÅŸmanın detayları yakından takip edilirken, gözler bu alanda hızlananÌý²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±ÌýtedarikÌý²¹°ù²¹²âışına çevrildi.
Uzun zamandır Dünya'daki çevresel, ticari ve politik durum, NTE alanında yapılan çalışmalarınÌýtedarikÌý²µÃ¼±¹±ð²Ô±ô¾±ÄŸi alanında yoÄŸunlaÅŸmasını saÄŸlıyor.
Dünyada halihazırda Çin'in lider konumda olduÄŸuÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri, cep telefonları, füze sistemleri, elektronik araçlar, yenilenebilir enerji, savunma sanayisi ve saÄŸlık baÅŸta olmak üzere birçok alanda kullanılıyor. Bu elementler, içeriÄŸinde bulundukları malzemeleri hafifletiyor, yüksek sıcaklığa, aşınmaya ve korozyona karşı dirençli hale getiriyor.
Kimyasal, manyetik ve optik özelliklere göre benzer özellikler gösteren 15 tane lantanit ile itriyum ve skandiyumdan oluÅŸan 17 element, yer kabuÄŸunda bol miktarda bulunmasına raÄŸmen iÅŸlenerek kullanıma sunumunun zor olmasından dolayıÌýnadirÌýtoprakÌýelementi olarak adlandırılıyor.
Dünyadaki toplamÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri rezervinin 110 ile 130 milyon ton arasında olduÄŸu hesaplanıyor.
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu'nun 2024'te yaptığı bir değerlendirmeye göre, toplam rezervin 44 milyon tonu dünyanın en büyük üreticisi olan Çin'de bulunuyor.
Çin'i 22 milyon tonla Brezilya, 21 milyon tonla Vietnam, 10 milyon tonla Rusya ve 7 milyon tonla Hindistan izliyor. ABD, Grönland ve Tanzanya'da dünyadakiÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri rezervlerinden yüzde 2'ÅŸer pay alıyor.
Çin, bu elementlerin yüzde 90'ına yakınını iÅŸleme kapasitesini elinde bulunduruyor. Bu nedenle, dünyanın büyük bir kısmı temiz enerji ve yüksek teknoloji sektörlerindeÌýtedarikÌýiçin Çin'e bağımlı konumda.
Ayrıca, Çin'inÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri piyasasındaki baskın konumu, ona hemÌýtedarikÌýhem de fiyatlandırma üzerinde önemli bir kontrol saÄŸlıyor. Bu durumun dünya genelinde enerji teknolojileri ve yüksek teknoloji sektörlerinde önemli birÌýtedarikÌýriski oluÅŸturduÄŸu belirtiliyor.
Çin'in NTE alanındaki ticari ve politik kısıtlamaları ve NTE'lerin kullanım alanlarının önemi nedeniyle NTE'ler, ABD Enerji Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu tarafından stratejik ham maddeler kategorisine alındı.
Son yıllarda özellikle Batı ülkeleri, ithalatı çeÅŸitlendirmek, Çin ve Rusya'ya bağımlılığı azaltmak içinÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri rezervlerini geliÅŸtirmeye çalışıyor.
- Ukrayna,ÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri ve kritik mineraller
ABD BaÅŸkanı Trump'ın Ukrayna ile yapmak istediÄŸini açıkladığı anlaÅŸmanın hemÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri ve hem kritik mineralleri kapsayıp kapsamadığı belirsizliÄŸini korurken, Ukrayna dünyada bu alandaki en büyük oyunculardan biri olarak öne çıkmasa da önemli bir potansiyele sahip.
Avrupa Birliği'nin Kritik Hammaddeler Yasası'na göre, Ukrayna 34 kritik mineralden 22'sinin yataklarını bulunduruyor. Ülkenin, dünyadaki kritik ham maddelerin yaklaşık yüzde 5'ine sahip olduğu tahmin ediliyor.
Dünya Ekonomik Forumu’na göre Ukrayna, lityum, berilyum, manganez, galyum, zirkonyum, grafit, apatit, florit ve nikel için de önemli bir potansiyelÌýtedarikçi olarak öne çıkıyor.
Ukrayna'nınÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri dahil, dünyadaki maden rezervlerinin yaklaşık yüzde 5'ine sahip olduÄŸu hesaplanıyor.
Ukrayna'nınÌýnadirÌýtoprakÌýelementleri ve kritik mineraller açısından en yüksek rezerve sahip olduÄŸu tahmin edilen kaynaklardan birinin 0,5 milyon tonla lityum olduÄŸu ve Avrupa'daki lityum yataklarının üçte birine ev sahipliÄŸi yaptığı tahmin ediliyor.
UkraineInvest verilerine göre, ülke dünyadaki rezervlerde titanyumda 6'ncı, manganezde 8'inci, demirde ve uranyumda 10'uncu sırada bulunuyor.
Ülkenin 19 milyon ton grafit rezervine sahip olduğu bilinirken, NATO verilerine göre, dünyadaki titanyum rezervlerinin yüzde 7'sine sahip Ukrayna, bu alanda Avrupa'da ilk sıralarda yer alıyor.
Rusya-Ukrayna savaşı öncesinde, kritik minerallerin Ukrayna ekonomisinin yüzde 6,1'ini ve ihracatının yüzde 30'unu oluşturduğu hesaplanıyor.