365bet体育在线世界杯

Hazar Denizi'nin biyoçe艧itlili臒i iklim de臒i艧ikli臒i ve kirlilik bask谋s谋 alt谋nda

Biriz Özbak谋r 16.12.2024

陌klim De臒i艧ikli臒i

陌蝉迟补苍产耻濒

Dr. Ö臒retim Üyesi Kenan Aslanl谋, iklim de臒i艧ikli臒i ve kirlilik gibi faktörlerin, Hazar Denizi'nde bal谋k ve endemik türlerin azalmas谋 ba艧ta olmak üzere biyolojik çe艧itlilik aç谋s谋ndan olumsuz etkilere neden oldu臒unu belirtti.

Kuzeyde Kazakistan, kuzeybat谋da Rusya, bat谋da Azerbaycan, güneyde 陌ran, do臒uda ise Türkmenistan ile çevrili Hazar Denizi, en büyük kapal谋 su havzas谋 olarak dünyadaki iç sular谋n yakla艧谋k yüzde 40'谋n谋 bar谋nd谋r谋yor.

Kapal谋 bir deniz olmas谋 ve nehir ak谋nt谋lar谋yla beslenmesi sonucu okyanus suyuyla kar艧谋la艧t谋r谋ld谋臒谋nda 3 kat daha az tuz içeren Hazar Denizi, zengin yer alt谋 kaynaklar谋na da ev sahipli臒i yap谋yor. Hazar havzas谋nda toplamda 48 milyar varil ham petrol ve 8 trilyon metreküp do臒al gaz rezervi oldu臒u tahmin ediliyor.

AA muhabirinin sorular谋n谋 yan谋tlayan Ankara Y谋ld谋r谋m Beyaz谋t Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararas谋陌li艧kiler Bölümü Dr. Ö臒retim Üyesi Kenan Aslanl谋, Hazar Denizi’ni hem bulundu臒u co臒rafyan谋n ekolojik dengesine hem de k谋y谋da艧 ülkelerde deniz k谋y谋s谋na yak谋n ya艧ayan yakla艧谋k 20 milyon insan谋n hayat谋na ve geçimine etki eden önemli bir ekolojik alan olarak nitelendirdi.

Aslanl谋, Hazar mersin bal谋臒谋 ve Hazar foku ba艧ta olmak üzere 400'den fazla endemik türün ya艧ad谋臒谋 e艧siz bir ekosisteme sahip denizdeki biyoçe艧itlili臒in, ekolojik dengenin bozulmas谋, su seviyesinin azalmas谋 ve artan gemi trafi臒i nedeniyle azald谋臒谋n谋 söyledi.

"Üst ve orta katmanlarda su s谋cakl谋臒谋 art谋yor"

Hazar Denizi'nde ya艧ayan pek çok canl谋 türünün a艧谋r谋 avlanma, habitat tahribat谋 ve kirlili臒in yan谋 s谋ra iklim de臒i艧ikli臒inin tehdidi alt谋nda bulundu臒unu bildiren Aslanl谋, 艧öyle devam etti:

"陌klim de臒i艧ikli臒i projeksiyonlar谋na göre bu yüzy谋l içinde Hazar Denizi üzerinde 0,4 ila 3 derece daha s谋cak bir iklim olacak ve bununla e艧 zamanl谋 ya臒谋艧 oran谋 azalacak. BM raporlar谋na göre deniz suyundaki 谋s谋nma e臒ilimleri ve insan faaliyetleri, özellikle 400 metre derinlikte su katmanlar谋n谋n olu艧mas谋na ve denizdeki oksijenin tükenmesine yol açt谋. Hazar Denizi'nin üst ve orta katmanlar谋nda su s谋cakl谋臒谋 artmaktad谋r. 陌klim de臒i艧ikli臒inin bir sonucu olarak Hazar Denizi'nin yüzeyindeki buharla艧ma art谋艧谋, ya臒谋艧lardaki art谋艧tan daha belirgin. Bundan sonra da daha yüksek s谋cakl谋klar ve de臒i艧en rüzgar düzenleri nedeniyle Hazar Denizi yüzeyindeki buharla艧ma artmaya devam edebilir."

Su dengesinin yüzde 80 girdisinin nehir ak谋艧lar谋ndan, bunun da yakla艧谋k yüzde 85'inin Volga Nehri'nden gelen sulardan olu艧tu臒u bilgisini veren Aslanl谋, bu dengedeki de臒i艧ikliklerin su seviyesinin de臒i艧mesinin temel nedeni oldu臒una dikkati çekti.

Aslanl谋, kuzey yar谋m küre toplam alan谋n谋n yakla艧谋k yüzde 20'sinde meydana gelen hidrometeorolojik yani büyük su kütlesini etkileyen iklimsel süreçler nedeniyle nehir ak谋艧lar谋n谋n de臒i艧ime u臒rad谋臒谋n谋 anlatarak, "Hazar Denizi'nde su seviyesi durmadan azal谋yor ve önümüzdeki 50 y谋l içinde bu seviye daha da dü艧ecek. Bu durumun k谋y谋 devletlerinin çevre, ekonomi, altyap谋 ve sürdürülebilir kalk谋nma konular谋 üzerinde olumsuz etkileri olabilir." dedi.

Hazar fokunun say谋s谋nda keskin azal谋艧

130'dan fazla bal谋k türüne ev sahipli臒i yapan Hazar Denizi'nin k谋y谋 bölgelerinde temel ekonomik faaliyetin bal谋kç谋l谋k oldu臒unu ifade eden Aslanl谋, deniz seviyesinin dü艧mesinin tuzluluk oran谋n谋 art谋rd谋臒谋n谋, k谋y谋 bölgelerdeki bal谋k besleme alanlar谋n谋n ölçe臒ini ve verimlili臒ini azaltt谋臒谋n谋 belirtti.

Aslanl谋, "Hazar Denizi'nde k谋y谋 devletlerinin ekonomileri aç谋s谋ndan önem ta艧谋yan 10 büyük ve çok say谋da küçük liman bulunuyor. Bu insanlar谋n ve tesislerin do臒rudan su tüketimi ve nehirler üzerindeki yap谋lar bölgenin ekolojik dengesini de etkiledi. Volga'da ve ard谋ndan di臒er nehirlerde yap谋lan devasa hidrolik in艧aatlar da Hazar mersin bal谋臒谋 da dahil, önemli bal谋k çe艧itlerinin do臒al yumurtlama alanlar谋na zarar verdi." diye konu艧tu.

Hazar Denizi'ndeki bal谋k stoklar谋n谋n çok keskin bir 艧ekilde azald谋臒谋n谋 kaydeden Aslanl谋, 艧u de臒erlendirmelerde bulundu:

"Bu durum esas olarak Hazar Denizi'nin bal谋k stokunun ço臒unlu臒unu olu艧turan kilke ad谋 verilen hamsi benzeri küçük bal谋klar谋n azalmas谋nda gözlemleniyor. Küçük bal谋klar谋n azalmas谋 onlarla beslenen daha büyük bal谋klar谋n ve endemik foklar谋n da azalmas谋na neden oldu. 20'nci yüzy谋l谋n ba艧lar谋nda Hazar fokunun say谋s谋 yakla艧谋k 1 milyonken, günümüzde 110 bin ile 360 鈥嬧€媌in aras谋nda de臒i艧ti臒i yönünde gözleme dayal谋 bilgiler var. Bunun da iklim de臒i艧ikli臒i, deniz seviyesindeki dalgalanmalar, denizin kirlenmesi, yer alt谋 kaynaklar谋n谋n a艧谋r谋 kullan谋m谋, nehirlerdeki su ak谋艧谋n谋n düzenlenmesi, denize yabanc谋 bal谋k türlerinin getirilmesi ve kaçak avlanma gibi nedenleri var."

"Kirli at谋k suyun yüzde 60'谋 Volga Nehri'nden geliyor"

Ku艧lar için yuvalama ve göç alan谋 i艧levi gören 100'den fazla sulak alan bulunan Hazar Denizi'ne kuzeyden ve kuzeybat谋dan giren nitrojen kaynakl谋 kirleticilerin hayvan ve bitki türlerini olumsuz etkiledi臒ini vurgulayan Aslanl谋, kirli at谋k suyun yüzde 60'谋n谋n Volga Nehri'nden geldi臒inin, Kura ve Ural nehirlerinin de kirlilikte büyük pay谋 oldu臒unun alt谋n谋 çizdi.

Aslanl谋, özellikle Ermenistan ve Gürcistan topraklar谋nda olu艧an endüstriyel at谋k sular谋n Kura Nehri yoluyla Hazar Denizi'ne girdi臒ine ve deniz k谋y谋s谋nda yer alan Mahaçkale, Astrahan, Bakü, Sumgayit, Atyrau, Aktau, Türkmenba艧谋, Re艧t ve Enzeli 艧ehirlerinden denize de艧arj edilen at谋k sular谋n, havzan谋n ana kirleticileri oldu臒una i艧aret etti.

Fosil yak谋t çal谋艧malar谋n谋n ve deniz k谋y谋s谋na yak谋n ve denize akan nehirler üzerindeki sanayi üretim tesislerinin at谋klar谋n谋n ar谋t谋lmadan Hazar Denizi'ne dökülmesinin deniz taban谋nda, deniz suyunda, k谋y谋 topraklar谋nda ve deniz üzerindeki atmosferde kirlili臒e neden oldu臒una de臒inen Aslanl谋, "Bu durum do臒rudan denizde ve k谋y谋 bölgesinde ya艧am alan谋na sahip olan hayvan ve bitki türlerinin azalmas谋na, biyoçe艧itlili臒in azalmas谋 da do臒al olarak bal谋kç谋l谋臒谋n bundan olumsuz etkilenmesine ve yap谋lan bal谋kç谋l谋臒谋n pek çok durumlarda yasa d谋艧谋 ve dengesiz olmas谋na neden oluyor." 艧eklinde konu艧tu.

Hazar Denizi ile etkile艧im içerisinde olan tüm kirlilik kaynaklar谋n谋n envanterinin ç谋kar谋lmas谋 ve çevresel sorunlar谋n sistematik olarak incelenmesi gerekti臒ini dile getiren Aslanl谋, 艧unlar谋 kaydetti:

"K谋y谋da艧 ülkeler i艧birli臒ini derinle艧tirmeli. Hazar havzas谋nda ekolojik dengenin sa臒lanmas谋 için ilgili uluslararas谋 kurulu艧larla da i艧birlikleri kurulmal谋. Çevrenin korunmas谋 sürecinde devletlerin yan谋nda devlet d谋艧谋 aktörlerin de önemli role sahip oldu臒u unutulmamal谋. K谋y谋 bölgelerinde ya艧ayan insanlar谋n ekonomik ihtiyaçlar谋 ve küresel iklim de臒i艧ikli臒i de göz önünde bulundurularak sahici bir eylem plan谋 uygulanmaya ba艧lanmal谋."

di臒er haberler